Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Hải Dương
Chu Văn An, bậc thầy muôn đời
Chu Văn An được suy tôn là “Vạn sư thế biểu”(bậc thầy của muôn đời, người thầy giáo mẫu mực về tâm đức, người duy nhất được thờ trong Văn Miếu cùng với Khổng Tử.
Chu Văn An (1292-1370), tên chữ là Linh Triệt, hiệu là Tiều Ẩn, quê ở thôn Văn, xã Quang Liệt, huyện Thanh Đàm (nay thuộc xã Thanh Liệt, huyện Thanh Trì, Hà Nội). Ông đã từng đỗ Thái học sinh (Tiến sĩ) nhưng không ra làm quan mà mở trường Huỳnh Cung bên kia sông Tô Lịch để dạy học. Sau này, ông được Vua Trần Minh Tông mời ra làm Tư nghiệp Quốc Tử Giám, dạy cho các Thái tử và phò giúp nhà vua. Đến thời Trần Dụ Tông, triều đình rối ren, Chu Văn An khuyên can giúp nhà vua vững con thuyền an dân, còn dâng “thất trảm sớ” nhưng đều bất thành. Ông cáo quan về núi Phượng Hoàng thuộc phường Văn An, thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương ở ẩn, dạy học, viết sách, tìm thuốc chữa bệnh cho dân cho tới khi mất. Khi qua đời ông được Vua Trần Nghệ Tông phong tước Văn Trinh Công, tước phẩm cao nhất trong hạng tước và được thờ tự ở Văn Miếu.
Chu Văn An đỗ tiến sỹ nhưng không làm quan mà mở trường học ở quê nhà. Ông nổi tiếng có học vấn sâu rộng, tư cách thanh cao, không cầu danh lợi, danh tiếng truyền xa, học trò theo học rất đông, lúc đông nhất lên đến trên 3.000 trò. Nhà vua mời ông làm quan Tư nghiệp Quốc tử giám (chức vụ gần giống Hiệu trưởng Đại học Quốc gia hiện nay)
Chu Văn An là thầy dạy của hai vị hoàng tử mà sau này đều trở thành vua là Trần Hiến Tông và Trần Dụ Tông. Ông làm quan Tư nghiệp Quốc tử giám trải ba triều: Minh Tông, Hiến Tông và Dụ Tông. Nhưng vua Dụ Tông sau khi lên ngôi thì phóng túng hưởng thụ, nghe lời xúc xiểm của nịnh thần, triều đình trở nên thối nát, chính sự rối ren. Chu Văn An đã nhiều lần can gián vua và cũng là học trò của mình, ông dâng sớ xin chém bảy tên nịnh thần mà sử sách gọi là “Thất trảm sớ”.
Khi vua không nghe theo, ông từ quan về quê mở trường dạy học ở làng Văn Thôn, xã Quang Liệt, huyện Thanh Đàm, nay là Thanh Trì, Hà Nội. Chu Văn An luôn đối xử bình đẳng và công bằng với các lứa học trò từ vương tôn công tử đến các học trò nhà nông nghèo, ai cũng được đối xử như nhau. Ông tuy khoan dung nhưng lại rất nghiêm nghị và cương trực. Những học trò cũ đã làm quan to như Phạm Sư Mạnh, Lê Quát lúc về thăm thầy vẫn phải khép nép giữ gìn đúng lễ nghĩa, phép tắc thầy trò, và nếu có điều gì chưa đúng phép, thầy vẫn nghiêm khắc dạy bảo.
Một lần Phạm Sư Mạnh làm quan tương đương chức Tể tướng về thăm thầy, đúng phiên chợ đông đúc, tắc đường. Thế là quân lính gọi loa, khua roi dẹp đường huyên náo, ầm ĩ. Chu Văn An biết chuyện nên lúc Phạm Sư Mạnh vào nhà, ông chỉ thẳng vào mặt và trách mắng rằng: “Về thăm thầy mà làm náo động cả bàn dân thiên hạ thì ta còn mặt mũi nào mà nhìn mọi người?”
Nói rồi, ông phủi áo đi vào nhà trong. Tể tướng Phạm Sư Mạnh vừa sợ, vừa ân hận, cứ quỳ gối bên giường mãi, chờ đến khi thầy nguôi giận tha lỗi, rồi mới dám ra về.
Chu Văn An được vua Trần tôn là Vạn thế sư biểu (bậc thầy của muôn đời). Trần Nguyên Đán đã đánh giá về những đóng góp của thầy như sau: “Nhờ có Chu Văn An mà ‘bể học xoay làn sóng, phong tục trở lại thuần hậu”. Sử thần Ngô Sĩ Liên, trong “Đại việt sử ký toàn thư”, ông viết:“Bao nho giả nước ta… những kẻ chỉ ưa công danh phú quý, ăn lộc giữ mình. Hèn cúi trước cửa quyền, cấm chưa thấy người nào chỉ vì dân lo đức để dân được nhờ như Chu Văn Trinh ở đời Trần.
Văn Trinh công thờ vua thì nói thẳng trước mặt, việc xuất hay xử đều có lý lẽ, rèn đúc nhân tài thành công khanh cao thượng tiết tháo khiến thiên tử không bắt nổi làm tôi. Nét mặt nghiêm nghị mà đạo làm thầy được tôn, lời nói nghiêm nghị mà kẻ nịnh phải sợ. Đáng là bậc tôn sư của nhà nho nước Nam ta, mà được tòng tự tại Văn Miếu là xứng đáng”.
Tháng 11/2019, tại Kỳ họp lần thứ 40, Đại hội đồng các quốc gia thành viên của Tổ chức Văn hóa Khoa học Giáo dục thế giới (UNESCO) đã vinh danh Danh nhân Chu Văn An và ra nghị quyết cùng Việt Nam tiến hành các hoạt động kỷ niệm 650 ngày mất của ông vào năm 2020. Di sản đặc biệt mà ông để lại cho đời sau là nhân cách Chu Văn An, khí phách của kẻ sĩ Thăng Long với triết lý giáo dục “Lấy đức thắng người là mạnh, lấy của thắng người là hung, lấy sức thắng người là mất”, cho đến ngày nay vẫn còn giá trị, gần gũi với mục đích giáo dục của thế giới hiện nay.
Sau khi thầy Chu Văn An qua đời, nhân dân đã xây dựng đền Phượng Hoàng để tưởng nhớ công lao to lớn của ông đối với sự nghiệp giáo dục của dân tộc. Khoảng thế kỷ thứ 17, 18 đền Phượng Hoàng được trùng tu tôn tạo và trở thành một trong “Chí Linh bát cổ”. Năm 2008 đền thờ Chu Văn An đã trở thành quần thể kiến trúc bề thế trang nghiêm bao gồm: tam quan nội, tam quan ngoại, sân hạ, sân trung, sân thượng, vườn cây, hai nhà giải vũ, hai nhà bia, đền thờ chính cùng những bức phù điêu chạm Long Phượng vờn mây và 112 bậc đá dẫn lên đền thờ chính, và được xếp hạng di tích lịch sử quốc gia.
Đền thờ Chu Văn An là điểm du lịch tâm linh và giáo dục truyền thống của rất nhiều du khách, cán bộ, giáo viên, học sinh, sinh viên trên cả nước. Hàng năm, tại đây diễn ra lễ khai bút đầu xuân (nét đẹp văn hóa được gìn giữ từ khi thầy Chu Văn An về đây mở lớp dạy học) vào ngày 6 tháng Giêng với 4 chữ thư pháp Hán Nôm: Chính-Học-Thuần-Hành, với 10 chữ Quốc ngữ: Tâm-Đức-Chí-Nghĩa-Trung/Tài-Minh-Trí-Thành-Vinh; lễ hội mùa thu từ 1 – 25/8 âm lịch (chính hội ngày 25); lễ kỷ niệm ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11 dương lịch; lễ hội về nguồn từ 24 – 26/11 âm lịch (chính hội ngày 26).
Chu Văn An đỗ tiến sỹ nhưng không làm quan mà mở trường học ở quê nhà. Ông nổi tiếng có học vấn sâu rộng, tư cách thanh cao, không cầu danh lợi, danh tiếng truyền xa, học trò theo học rất đông, lúc đông nhất lên đến trên 3.000 trò. Nhà vua mời ông làm quan Tư nghiệp Quốc tử giám (chức vụ gần giống Hiệu trưởng Đại học Quốc gia hiện nay)
Chu Văn An là thầy dạy của hai vị hoàng tử mà sau này đều trở thành vua là Trần Hiến Tông và Trần Dụ Tông. Ông làm quan Tư nghiệp Quốc tử giám trải ba triều: Minh Tông, Hiến Tông và Dụ Tông. Nhưng vua Dụ Tông sau khi lên ngôi thì phóng túng hưởng thụ, nghe lời xúc xiểm của nịnh thần, triều đình trở nên thối nát, chính sự rối ren. Chu Văn An đã nhiều lần can gián vua và cũng là học trò của mình, ông dâng sớ xin chém bảy tên nịnh thần mà sử sách gọi là “Thất trảm sớ”.
Khi vua không nghe theo, ông từ quan về quê mở trường dạy học ở làng Văn Thôn, xã Quang Liệt, huyện Thanh Đàm, nay là Thanh Trì, Hà Nội. Chu Văn An luôn đối xử bình đẳng và công bằng với các lứa học trò từ vương tôn công tử đến các học trò nhà nông nghèo, ai cũng được đối xử như nhau. Ông tuy khoan dung nhưng lại rất nghiêm nghị và cương trực. Những học trò cũ đã làm quan to như Phạm Sư Mạnh, Lê Quát lúc về thăm thầy vẫn phải khép nép giữ gìn đúng lễ nghĩa, phép tắc thầy trò, và nếu có điều gì chưa đúng phép, thầy vẫn nghiêm khắc dạy bảo.
Một lần Phạm Sư Mạnh làm quan tương đương chức Tể tướng về thăm thầy, đúng phiên chợ đông đúc, tắc đường. Thế là quân lính gọi loa, khua roi dẹp đường huyên náo, ầm ĩ. Chu Văn An biết chuyện nên lúc Phạm Sư Mạnh vào nhà, ông chỉ thẳng vào mặt và trách mắng rằng: “Về thăm thầy mà làm náo động cả bàn dân thiên hạ thì ta còn mặt mũi nào mà nhìn mọi người?”
Nói rồi, ông phủi áo đi vào nhà trong. Tể tướng Phạm Sư Mạnh vừa sợ, vừa ân hận, cứ quỳ gối bên giường mãi, chờ đến khi thầy nguôi giận tha lỗi, rồi mới dám ra về.
Chu Văn An được vua Trần tôn là Vạn thế sư biểu (bậc thầy của muôn đời). Trần Nguyên Đán đã đánh giá về những đóng góp của thầy như sau: “Nhờ có Chu Văn An mà ‘bể học xoay làn sóng, phong tục trở lại thuần hậu”. Sử thần Ngô Sĩ Liên, trong “Đại việt sử ký toàn thư”, ông viết:“Bao nho giả nước ta… những kẻ chỉ ưa công danh phú quý, ăn lộc giữ mình. Hèn cúi trước cửa quyền, cấm chưa thấy người nào chỉ vì dân lo đức để dân được nhờ như Chu Văn Trinh ở đời Trần.
Văn Trinh công thờ vua thì nói thẳng trước mặt, việc xuất hay xử đều có lý lẽ, rèn đúc nhân tài thành công khanh cao thượng tiết tháo khiến thiên tử không bắt nổi làm tôi. Nét mặt nghiêm nghị mà đạo làm thầy được tôn, lời nói nghiêm nghị mà kẻ nịnh phải sợ. Đáng là bậc tôn sư của nhà nho nước Nam ta, mà được tòng tự tại Văn Miếu là xứng đáng”.
Tháng 11/2019, tại Kỳ họp lần thứ 40, Đại hội đồng các quốc gia thành viên của Tổ chức Văn hóa Khoa học Giáo dục thế giới (UNESCO) đã vinh danh Danh nhân Chu Văn An và ra nghị quyết cùng Việt Nam tiến hành các hoạt động kỷ niệm 650 ngày mất của ông vào năm 2020. Di sản đặc biệt mà ông để lại cho đời sau là nhân cách Chu Văn An, khí phách của kẻ sĩ Thăng Long với triết lý giáo dục “Lấy đức thắng người là mạnh, lấy của thắng người là hung, lấy sức thắng người là mất”, cho đến ngày nay vẫn còn giá trị, gần gũi với mục đích giáo dục của thế giới hiện nay.
Sau khi thầy Chu Văn An qua đời, nhân dân đã xây dựng đền Phượng Hoàng để tưởng nhớ công lao to lớn của ông đối với sự nghiệp giáo dục của dân tộc. Khoảng thế kỷ thứ 17, 18 đền Phượng Hoàng được trùng tu tôn tạo và trở thành một trong “Chí Linh bát cổ”. Năm 2008 đền thờ Chu Văn An đã trở thành quần thể kiến trúc bề thế trang nghiêm bao gồm: tam quan nội, tam quan ngoại, sân hạ, sân trung, sân thượng, vườn cây, hai nhà giải vũ, hai nhà bia, đền thờ chính cùng những bức phù điêu chạm Long Phượng vờn mây và 112 bậc đá dẫn lên đền thờ chính, và được xếp hạng di tích lịch sử quốc gia.
Đền thờ Chu Văn An là điểm du lịch tâm linh và giáo dục truyền thống của rất nhiều du khách, cán bộ, giáo viên, học sinh, sinh viên trên cả nước. Hàng năm, tại đây diễn ra lễ khai bút đầu xuân (nét đẹp văn hóa được gìn giữ từ khi thầy Chu Văn An về đây mở lớp dạy học) vào ngày 6 tháng Giêng với 4 chữ thư pháp Hán Nôm: Chính-Học-Thuần-Hành, với 10 chữ Quốc ngữ: Tâm-Đức-Chí-Nghĩa-Trung/Tài-Minh-Trí-Thành-Vinh; lễ hội mùa thu từ 1 – 25/8 âm lịch (chính hội ngày 25); lễ kỷ niệm ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11 dương lịch; lễ hội về nguồn từ 24 – 26/11 âm lịch (chính hội ngày 26).
An Nam
Từ khóa: CHU VĂN AN
Ý kiến bạn đọc
Danh mục
Thống kê truy cập
- Đang truy cập76
- Hôm nay3,663
- Tháng hiện tại99,656
- Tổng lượt truy cập2,046,670