Vị thuốc từ cây ba kích

Ba kích là loài thân thảo, thuộc loại dây leo, sống lâu năm, thân mảnh dẻ, tròn lẳn, rắn chắc và nhẵn mịn, màu nâu xám. Nhiều đoạn trên thân có những mấu đốt là nơi phát triển những nhánh đâm ngang tạo thành những đoạn thân mới. Cứ như thế, chúng bò lan trên mặt đất hay leo trên vật chủ thành từng lùm, từng bụi rậm trên diện rộng. Lá mọc đôi cuống ngắn hình lưỡi mác cứng và nhọn. Phiến lá dài trên chục phân, bề ngang khoảng 5-6 phân. Khi còn non, phiến lá màu xanh lục, loáng thoáng chút lông tơ mỏng. Khi đã già, chúng chuyển sang màu ánh bạc pha mốc. Hoa mọc thành tán nhỏ, mỗi bông có tới gần chục cánh hoa, lúc đầu màu trắng bạc sau ngả màu vàng ươm. Quả nhỏ hình cầu, khi chín ngả màu đỏ thẫm.

Ba kích là loài cây hoang dài phù hợp với đất đồi vùng trung du, trồng càng lâu năm thì củ càng nhiều và càng chất lượng. Ba kích có thể thu hoạch quanh năm nhưng tốt nhất là vào dịp thu đông.
Giá trị sử dụng của cây ba kích là ở bộ rễ. Rễ ba kích có hình trụ tròn, mọc thành chuỗi dài uốn khúc, mấp mô, sần sùi, chỗ phình to, chỗ thu nhỏ không đồng đều. Đường kính hoảng hơn một phân nhưng dài tới 50-60 phân.  Sau lớp vỏ mỏng xù xì là lớp tinh bột màu trắng ngà, hơi nhớt hoặc màu tím nhạt ôm chắt lấy sợi lõi ở giữa nhỏ xíu nhưng rất dai và săn chắc chạy dọc theo chiều dài củ. Theo kinh nghiệm dân gian thì ba kích tím chất lượng tốt hơn.
Người ta đào củ ba kích về làm sạch vỏ, tạp chất, chế biến làm dược liệu. Sau khi làm sạch, đập dập cắt ngắn, phơi hoặc sấy khô. Có trường hợp sau khi làm sạch, người ta ủ mềm, rút lõi, thái nhỏ tẩm rượu khoảng 2-3 giờ thì vớt ra hong cho ráo nước sau đó phơi khô hoặc sấy khô. Theo kinh nghiệm, tẩm rượu sao sấy thì tốt hơn.
Theo tài liệu cổ: Ba kích có vị cay ngọt, tính ôn ấm vào kinh thận, có tác dụng hỗ trợ thận dương, mạnh gân cốt, trừ phong thấp. Dùng để chữa các chứng liệt dương, di hoạt, mộng tinh, chứng vô sinh với cả nam và nữ, kinh nguyệt không đều, chứng gân cốt yếu liệt, chứng gối mỏi đau và các chứng phong tê thấp,… Ngày nay, các nhà khoa học còn chứng minh ba kích có tác dụng tăng sự co bóp của nhu động ruột và hạ huyết áp.

Một số cây có thể nhầm lẫn với ba kích tím do hình dáng cây: Ba kích lông (Morinda cochinchinensis Lour.), cây mặt quỷ (Morinda villosa Wall. Ex Hook, f). Và một số loại cây khác do nhầm lẫn vì cùng tên gọi “dây ruột gà” trong nhân dân như Sam trắng (Bacopa monnieri Lour.), Mộc thông (Clematis chinensis Osbeck). Viễn chí là một loại dược liệu rất dễ nhầm lần với ba kích. Viễn chí hình thái bên ngoài khá giống ba kích, nhưng củ nhỏ hơn, thường có màu tím hoặc hơi đỏ, củ khá đồng nhất. Chính vì màu đỏ tím của củ Viễn chí làm nhiều người mua hàng thiếu kinh nghiệm nhầm lẫn, dùng Viễn chí ngâm rượu để cải thiện sinh lý nam nhưng không hề có tác dụng. Các hình quảng cáo trên mạng thường sử dụng cây viễn chí để lôi kéo khách hàng.

Cách trồng cây ba kích