Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Hải Dương
Rèn luyện tư duy sáng tạo cho người trẻ
Chủ nhật - 15/12/2019 15:375020
Thế giới nói chung, Việt Nam nói riêng đã và đang tiếp cận các thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Năng suất, chất lượng và hiệu quả lao động luôn là một vấn đề có tính nóng bỏng được tất cả mọi người thường xuyên quan tâm, nhất là những người làm công tác quản lý, lãnh đạo trong các cơ quan hành chính, các nhà máy, doanh nghiệp , công ty nhà nước cũng như tư nhân v.v.
Trong các lực lượng tạo nên sự phát triển của xã hội , chúng ta phải đặc biệt quan tâm đến thanh niên vì đó là lực lượng chẳng những đông về số lượng mà còn mạnh mẽ cả về thể chất lẫn tâm hồn và trí tuệ. Đúng như V. Lênin nói : « Chúng ta là Đảng của tương lai, mà tương lai thuộc về thanh niên. Chúng ta là Đảng của những người đổi mới, mà thanh niên bao giờ cũng sẵn lòng bước theo những ngươi đổi mới ». Vấn đề là ở chỗ yếu tố nào sẽ giúp thế hệ trẻ, trong đó có thanh niên sẽ bứt phá lên hàng đầu trong bước đi dồn dập của dân tộc tiến về tương lai? Theo tôi, đó là nhân cách của con người lao động mới với ý thức không ngừng học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Nhưng trong bài viết này, tôi chỉ xin đề cập tới việc rèn luyện tư duy sáng tạo cho thế hệ trẻ. Phát triển năng lực thực tiễn của con người nói chung, rèn luyện tư duy sáng tạo cho các thành viên của thế hệ trẻ nói riêng là một vấn đề có tính cấp bách đang đặt ra trong đổi mới phương pháp hành động và đổi mới giáo dục. Đây là một việc làm rất phức tạp không thể giải quyết một sớm, một chiều, nó đòi hỏi các nhà quản lý khoa học, những người thầy và các bậc phụ huynh phải dày công suy nghĩ, tìm tòi biện pháp, tận tâm, tận lực, kiên trì, bền bỉ trong việc rèn luyện cho thế hệ trẻ. Vì tư duy sáng tạo có tính đặc trưng bởi sự sản sinh ra sản phẩm mới và xác lập các thành phần mới của hoạt động nhận thức nhằm tạo ra nó. Đó là một hoạt động tạo lập và phát hiện những giá trị vật chất và tinh thần mới. Nó đòi hỏi cá nhân phải phát huy năng lực, phải có động cơ tri thức, kĩ năng và điều kiện mới có thể tạo ra sản phẩm lần đầu độc đáo, sâu sắc. Có không ít các bạn trẻ thuộc các các lứa tuổi khác nhau thường ôm ấp hoài bão sáng tạo ra những sản phẩm mới phục vụ cuộc sống của con người. Thực tế, họ đã chứng minh được điều đó. Cao Thanh Hiếu, học sinh lớp 8 Trường THCS Nguyễn Du (quận Gò Vấp, Thành phố Hồ Chí Minh), không chỉ nhiều năm liền đạt thành tích học tập xuất sắc, danh hiệu Cháu ngoan Bác Hồ cấp thành phố, được vinh dự nhận Bằng khen của Chủ tịch UBND TPHCM liên tục nhiều năm, Hiếu còn nhận Bằng khen của Trung ương đoàn trong hội thi Chỉ huy đội giỏi. Một trong những sáng kiến nổi bật của Hiếu là cùng các bạn đề xuất tổ chức chương trình “Đổi rác - nhận quà xanh” nhằm bảo vệ môi trường sống xanh, sạch, đẹp. Cũng chính Hiếu đã vận động các bạn chủ động nhặt ly, chai nhựa, lon nước ngọt để đổi lấy dụng cụ học tập. Chính ý tưởng của cô học sinh 13 tuổi ấy đã giúp các bạn dần dần tạo thói quen bảo vệ môi trường.
Cao Thanh Hiếu, học sinh lớp 8 quận Gò Vấp.
Với niềm đam mêm tin học từ khi còn học phổ thông, Tôn Thất Vĩnh, 21 tuổi, sinh viên trường Đại học Khoa học tự nhiên (Thành phố Hồ Chí Minh) luôn tìm tòi, nghiên cứu và đã có thành tích cao tại các kỳ thi quốc gia và quốc tế. Được mệnh danh là chàng trai của những bài báo khoa học quốc tế, Vĩnh là tác giả và đồng tác giả của 6 bài báo khoa học quốc tế tại hội nghị khoa học công nghệ máy tính uy tín nhất thế giới. Vĩnh còn là chủ nhân của nhiều Bằng khen, giải thưởng cấp thành phố, Trung ương và thế giới. Cũng là một sinh viên với thành tích nổi trội trong học tập và nghiên cứu, Lê Chí Cường (sinh viên Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh) đạt nhiều giải thưởng trong nghiên cứu khoa học của Trung ương đoàn. Cường còn là gương mặt có nhiều đóng góp cho ngành du lịch thành phố để có thêm các giải pháp cải thiện, nâng chất lượng phục vụ du khách. Là công chức trẻ, Phan Thị Lan Anh công tác tại Kho bạc Nhà nước TPHCM không chỉ hoàn thành xuất sắc công việc được giao mà còn là người đưa ra nhiều sáng kiến để rút ngắn thời gian, quy trình giải quyết các hồ sơ tại đơn vị, cũng như thủ tục cho người dân. Nổi bật nhất là sáng kiến “Thiết lập danh mục mã dự phòng theo dõi chi tiết tài khoản dự toán chi thường xuyên của đơn vị sử dụng ngân sách khối An ninh, Quốc phòng trên hệ thống TABMIS. Với sáng kiến này Lan Anh đã giúp việc tổng hợp, đối chiếu, tra cứu dữ liệu tại các đơn vị được thực hiện dễ dàng hơn, từ đó cán bộ, công chức giảm bớt khối lượng công việc cần xử lý. Nguyễn Minh Nhựt, học sinh lớp 4 Trường tiểu học Tân Thanh xã Tân Thanh, huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre, là chủ nhân giải đặc biệt cuộc thi “Ý tưởng sáng tạo về trò chơi giáo dục trực tuyến” do Hội đồng Đội trung ương phối hợp với Bộ Giáo dục và đào tạo tổ chức và trao giải. Phạm Huy, học sinh lớp 12, là tác giả nghiên cứu công trình « Cánh tay robot dành cho người khuyết tật »; và đã thành công. Còn nhiều và nhiều lắm, sau 22 lần tổ chức, Danh hiệu “Gương mặt trẻ VN tiêu biểu” Trung ương Đoàn đã phát hiện, tôn vinh, khen thưởng trên 200 gương mặt trẻ tiêu biểu.
Phạm Huy với dự án Cánh tay robot cho người khuyết tật.
Vấn đề đặt ra là, làm thế nào để rèn luyện cho các bạn trẻ có năng lực tư duy sáng tạo? Trước hết, cần xây dựng cho họ những ý tưởng sáng tạo. Việc làm này rất quan trọng vì mọi sự sáng tạo đều bắt nguồn từ những ý tưởng. Nó được coi là "tế bào" của tư duy sáng tạo. Nó hướng các bạn trẻ vào việc tìm kiếm những mối liên hệ, quan hệ giống nhau - khác nhau, nguyên nhân - kết quả, hiện thực - khả năng... Ý tưởng được xem như yếu tố chuẩn bị bên trong cho việc thực hiện một hành động nhất định. Những người có phẩm chất tư duy sáng tạo cao luôn có ý thức trung thành với những ý tưởng và tìm mọi cách để tận dụng ý tưởng một cách tốt nhất. Sở dĩ con của bà Marie Curie (người hai lần được giải thưởng Nobel) trở thành nhà khoa học tài ba được nhận giải thưởng Nobel như mẹ vì bà đã mang ý tưởng cho các con tiếp xúc với tự nhiên ngay từ lúc còn bé, bồi dưỡng hứng thú và sở thích nghiên cứu tự nhiên cho nó. Thực tế đã chứng minh : "Những người có tư duy nhìn xa trông rộng không bao giờ hài lòng với những gì họ có. Họ luôn luôn tìm kiếm những cái mới, đọc những cuốn sách mới, gặp những người mới và học những kỹ năng mới. Vì vậy, họ có thể kết nối những thứ không thể kết nối. Họ là những học giả suốt đời" (Johnc. Maxwell). Hai là, rèn luyện cho các bạn trẻ cách thức lựa chọn và biết đặt ra những câu hói đúng đắn. Nghiên cứu các lựa chọn sẽ kích thích các bạn trẻ trí tưởng tượng - một yếu tố không thể thiếu trong sự sáng tạo. Sự lựa chọn được coi là chìa khóa để mở ra câu trả lời tốt nhất. Người ta thường nói: một bộ óc không sáng tạo có thể tìm ra câu trả lời sai, nhưng chỉ những bộ óc sáng tạo mới có thể tìm ra những câu hỏi sai. Chính những câu hỏi sai đã ngăn cản quá trình tư duy sáng tạo, vì nó kéo quá trình tư duy đi theo con đường mòn có sẵn. Nó làm cho tư tưởng các bạn trẻ dễ hài lòng, chấp nhận với những gì đã có theo kiểu "ngựa quen đường cũ". Các nhà quan lý, những người thầy và các bậc phụ huynh cần định hướng cho các bạn trẻ những câu hỏi như: Cốt lõi của vấn đề là gì ? Có cách làm nào tốt hơn không ? Những vấn đề ẩn sâu bên trong là gì ? Đã có ai nhìn nhận, đánh giá khác về nó ?... Nếu muốn có tư duy sáng tạo, các bạn trẻ phải biết chọn những câu hỏi hay và giám đối mặt với những thách thức, đừng vội vàng chấp nhận những câu hỏi dễ và nản chi, lùi bước trước những khó khăn. Cần bình tĩnh xem xét sự việc theo phương châm: đằng sau thất bại là những bài học về sự thành công. Ba là, tạo dựng cho các bạn trẻ được sống trong môi trường sáng tạo. Có thể nói một ý tưởng mới nảy sinh sẽ được nuôi dưỡng, phát triển nếu nó nhận được sự ủng hộ, đồng tình, khuyến khích của những người xung quanh, đặc biệt là những người có khả năng định hướng khoa học. Ngược lại, nó có thể bị thui chột bởi một lời chê bai, gièm pha, chế nhạo, châm biếm của bạn bè và người khác. Nếu một suy nghĩ tốt được động viên và khích lệ kịp thời thì có thể trở thành ý tưởng sáng tạo. Sự tin tưởng lẫn nhau; ý chí quyết tâm vượt qua giới hạn của bản thân đều là những yếu tố có ý nghĩa góp phần tạo ra môi trường khích lệ sự sáng tạo. Môi trường sáng tạo đề cao tính tự do của những ước mơ. Những mục tiêu cụ thể thường mang đến sự tập trung, nhưng những ước mơ thì mang đến sức mạnh. Vì thế, người ta nói: những người có ước mơ là những vị cứu tinh của thế giới này. Những bạn trẻ có mối quan hệ thân thiện với ý tưởng sáng tạo của mình thì càng có khả năng trở nên sáng tạo nhiều hơn. Sự sáng tạo có tinh lan truyền cao, bởi thế, các gia đình, nhà trường, các tổ chức xã hội cần định hướng gián tiếp hoặc trực tiếp tổ chức cho các bạn trẻ tham gia các sân chơi mang nặng màu sắc trí tuệ. Ví dụ như: "Hoa trạng nguyên", "Biệt tài tí hon", "Đường lên đỉnh Olympia", " Cuộc thi sáng thanh thiếu niên nhi đồng " v.v Khi tham gia các sân chơi này, các bạn trẻ có dịp thoát ra khỏi danh giới hạn hẹp của bản thân để có thể trải nghiệm những sự đột phá trong sáng tạo. Cách tốt nhất có thể giúp các bạn trẻ vượt qua giới hạn của bản thân là tăng cường tiếp xúc với thực tiễn cuộc sống đa dạng và phong thông qua các cuộc đi tham quan, du lịch, tiếp cận các nền văn hóa khác nhau qua các phương tiện thông tin đại chúng, đặc biệt là mạng internet, facebook... Tư duy sáng tạo luôn đồng hành với sự đổi mới. Sự sáng tạo chính là tính liên tục học hỏi. Nếu rèn luyện được cho các bạn trẻ có năng lực tư duy sáng tạo, thì chính là chúng ta đã tạo điều kiện thuận lợi cho tuổi trẻ tìm kiếm được những ý tưởng mới trong học tập, tu dưỡng, tìm ra nhiều giải pháp hay để tháo gỡ những trì trệ của sự bảo thủ,lạc hậu, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo thế hệ trẻ theo yêu cầu của sự đổi mới. Hiện nay đất nước có khoảng 6,4 triệu đoàn viên và 24 triệu thanh niên, chúng ta cầntiếp thêm động lực, niềm tin và hoài bão, khát vọng để các bạn ấy có thể chắp cánh vươn lên, tiếp tục cống hiến và tỏa sáng trong lĩnh vực của mình, có những đóng góp tích cực, quan trọng cho quê hương, đất nước trong công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế. Muốn có những thành công lớn trong sáng tạo, các bạn trẻ háy nhớ: “ Tuổi thanh niên – đó là mơ ước. Đó là niềm tin. Đó là sự vươn tới chiến công. Đó là trữ tình và lãng mạn. Đó là những kế hoạch lớn lao cho tương lai. Đó là mở đầu của tất cả các viễn cảnh”.
Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Hải Dương
