Những cây thuốc mang tên Khỉ

Cây sọ khỉ mọc phổ biến ở đồng bằng Nam Bộ và được nhân dân sử dụng làm thuốc. Lấy lá tươi giã nát để bó gãy xương, cầm máu. Đem hoa, lá, rễ phơi sấy khô rồi sắc đặc hoặc ngâm vào rượu, dùng uống chữa băng huyết hoặc xoa bóp chữa tụ máu.
Cây mặt khỉ (tên khoa học: Morinda umbellata L.) còn các tên gọi khác là đơn mặt khỉ, dây đất, cây ganh. Là loại dây leo dài tới 12-14 m. Lá rộng, nhẵn hoặc có lông ở mặt dưới, chiều dọc 2-12 cm, chiều ngang 3-4 cm, cuống thắt. Hoa đỏ, hình tròn, hợp thành cụm. Quả hạch dính với nhau thành hình đầu nhiều mặt nhăn nhúm, kỳ dị giống mặt khỉ; mỗi hạch dày chừng 0,2 cm, dài khoảng 0,4 cm và chứa 1 hạt.

Cây mặt khỉ mọc trên những đồi cây bụi và rừng thưa ở nhiều tỉnh trung du. Lá, dây, rễ tươi hoặc khô được chế thành dược phẩm dưới dạng thuốc sắc (mỗi ngày dùng 8-16 g), bôi để chữa mụn nhọt, mẩn ngứa hoặc uống để chữa kiết lỵ, tẩy giun sán.

Cây đười ươi (tên khoa học: Sterculia lynchnophora H.) còn gọi các tên khác là cây lười ươi, bàng đại hải, đại hải tử. Cây to, thân có thể cao tới 25-30 m với đường kính 1 m. Cành non có cạnh, phủ đầy lông màu hung nâu giống lông con đười ươi (một loài khỉ dạng người, lông hung nâu, tay dài và khỏe). Cành già nhẵn, màu xám. Lá đơn thường mọc tập trung ở đầu cành, nguyên hoặc xẻ làm 3 thùy, mặt dưới màu nâu ánh bạc, cuống dài. Hoa nhỏ, không cuống. Quả nặng, khi chín màu đỏ. Hạt nhăn nheo, màu đỏ nhạt.

Cây đười ươi mọc nhiều ở miền Nam. Đến mùa quả chín (tháng 6-8), người ta thu lấy hạt, phơi sấy khô. Hạt đười ươi khô ngâm vào nước nóng sẽ nở to gấp hàng chục lần, trở thành chất nhầy trong như thạch, màu nâu nhạt, vị hơi chát và cho vào thêm một ít đường, nó là thứ nước giải khát rất ngon, lạ miệng, lại có tác dụng thanh nhiệt, nhuận tràng, giải độc. Còn nếu đem sắc đặc, sẽ được một loại thuốc nước chữa trị hiệu quả nhiều chứng bệnh: sốt, cảm nắng, chảy máu cam, đau mắt, đau răng, ho khan, nôn ra máu, giun sán, viêm đường tiết niệu, kiết lỵ, tiêu chảy.

Cây lông khỉ (tên khoa học: Cibotium barometz L.) còn có các tên khác là cây lông cu li, kim mao cẩu tích, cẩu tồn mao. Là loài thực vật ký sinh, thân liền rễ, tầm vóc nhỏ, chỉ cao đến 2,5 m, nhưng lá lại dài tới 2 m, phủ bởi nhiều vẩy vàng bóng. Thân rễ cây được lông tơ dày bao bọc, trông tựa như con cu li (một loài khỉ có bộ lông mịn mượt, đầu tròn, mõm dài, di chuyển chậm chạp).

Cây lông khỉ mọc ở nhiều vùng rừng núi, trong những khe ẩm tối. Cuối thu sang đông, người ta thu hái thân rễ, rửa sạch, cắt cạo bỏ rễ con, cuống lá và lớp lông tơ phủ quanh thân rễ, rồi thái mỏng phơi khô. Dùng dưới dạng sắc uống (mỗi ngày 10-18 g), nó là thuốc bổ gan, thận, mạnh gân, xương; trị đau lưng, phong thấp, tiểu tiện nhiều lần; chữa bệnh phụ nữ khí hư, bạch đới, nhức mỏi toàn thân khi đang mang thai. Những lông tơ bao phủ quanh thân rễ lấy đắp vào vết thương, vết đứt ngoài da sẽ trở thành thứ thuốc cầm máu tuyệt vời.

Cây củ khỉ (tên khoa học: Murraya tetramera H.M.G) còn mang các tên khác là vương tùng, hồng bì núi, xì hắc. Cây nhỏ, mọc thành bụi, cao 1-3 m. Lá hình trứng, mọc kép 5-9 cái trên 1 cuống. Hoa rất  nhỏ, nở thành chùm vào mùa xuân. Quả chỉ bé bằng hạt ngô, chín vào mùa thu. Cả lá, cành, hoa, quả đều chứa nhiều tinh dầu, mùi thơm dễ chịu.             y củ khỉ mọc hoang chủ yếu tại vùng vúi đá vôi Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Thanh Hóa và cũng được nuôi trồng ở một số nơi khác. Lá, rễ củ khỉ tươi giã nát sử dụng để đắp chữa bong gân, sai khớp. Dùng dưới dạng thuốc sắc (mỗi ngày 8-16 g), nó đặc trị chứng cảm mạo, sốt rét, phong thấp. Tinh dầu chưng cất từ củ khỉ phối hợp với tinh dầu bạc hà, khuynh diệp còn chế được thuốc chữa rất hiệu quả các bệnh cảm và đau nhức.

Nguyễn Anh Hùng